ЭКСКУРСІЙНЫ МАРШРУТ
“ЗОРНЫ ПАХОД ПА МЕСЦАХ БАЯВОЙ СЛАВЫ”
Аўтары: творчая група навучэнцаў дзяржаўнай установы адукацыі “Вучэбна-педагагічны комплекс Пасецкі дзіцячы сад – сярэдняя школа”
Кіраўнік: Давыдава Зоя Валянцінаўна, намеснік дырэктара па асноўнай дзейнасці
Мэта экскурсіі: садзейнічаць абуджэнню цікавасці да гістарычнай спадчыны малой радзімы, выхаванню нацыянальнай самасвядомасці, грамадзянскасці і патрыятызму, павагі да беларускай гісторыі.
Задачы экскурсіі:
пазнаёміць удзельнікаў экскурсіі з гістарычнымі помнікамі, прысвечанымі Вялікай Айчыннай вайне;
фарміраваць каштоўнасныя арыенціры, гонар і павагу за гістарычнае мінулае беларускага народа;
прыцягнуць увагу да гісторыі і выклікаць цікавасць да яе вывучэння;
выхоўваць беражлівыя адносіны да аб’ектаў гісторыі;
папулярызаваць дзейнасць школьнага Музея баявой Славы.
Тып экскурсіі: тэматычная (гісторыка-краязнаўчая).
Від экскурсіі: пешаходна-аўтобусная
Працягласць экскурсіі: 5 гадзін.
Працягласць маршруту: 66 км.
Змест экскурсіі: экскурсія знаёміць з гістарычнымі помнікамі і мясцінамі Пасецкага сельскага Савета Старадарожскага раёна Мінскай вобласці, якія звязаны з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны; з падзеямі ваеннай гісторыі, што адбываліся на тэрыторыі Пасецкага сельскага Савета.
Маршрут экскурсіі: г. Старыя Дарогі – в. Рубежы – Мемарыяльны комплекс у гонар воінаў 121-ай стралковай дывізіі – аг. Сінягова – в. Гасціно – в. Рухава – аг. Пасека – в. Рубежы – г. Старыя Дарогі.
Уступ да экскурсіі: уступ да экскурсіі даваць пасля пасадкі групы ў аўтобус.
У арганізацыйнай частцы пасля знаёмства з групай назваць сваё прозвішча, імя, імя па бацьку; агаварыць неабходныя арганізацыйныя пытанні; нагадаць правілы паводзін ў аўтобусе, на прыпынках, пры ўваходзе ў аўтобус, выхадзе з яго, правілах бяспекі ў час экскурсіі; даць кароткае паведамленне аб тэме экскурсіі, згадаць 2-3 найбольш цікавыя аб’екты, не даючы іх падробную характарыстыку; назваць месца пачатку экскурсіі.
Час працягласці экскурсіі ўключае час паказу аб’ектаў і аповед пра іх, час лагічнага пераходу, пераезду аўтобуса (або пераходу группы) да наступнага аб’екта.
Маршрут разлічаны на шырокую мэтавую аўдыторыю: дзяцей, моладзь, дарослых.
ТЭХНАЛАГІЧНАЯ КАРТА МАРШРУТУ ЭКСКУРСІІ
“ЗОРНЫ ПАХОД ПА МЕСЦАХ БАЯВОЙ СЛАВЫ”
Маршрут экскурсіі
|
Месца прыпынкаў
|
Аб’ект паказу
|
Час/
хвіл.
|
Асноўны змест экскурсіі. Пералік падтэмаў і пытанняў
|
Арганізацыйныя указанні
|
Метадычныя ўказанні
|
Пачатак экскурсіі
|
|
|
5
|
Уводзіны да тэмы экскурсіі
|
Інфармацыйны ўступ
|
Уводзіны да тэмы. Усталяваць эмацыянальна-псіхалагічны кантакт з групай. Уступ да экскурсіі зрабіць яркім і вобразным. Агучыць тэму экскурсіі, яе маршрут і працягласць, месца і час заканчэння.
Дадаткова можна выкарыстаць верш мясцовага паэта А.Усені “Насілкі”.
|
г. Старыя Дарогі – в. Рубежы
|
Без прыпынку
|
|
20
|
Пасецкі сельскі Савет сёння.
Вёска Шушараўка.
Старадарожчына ў час Вялікай Айчыннай вайны.
Гістарычная даведка аб стратах, колькасці помнікаў і абеліскаў на тэрыторыі Старадарожскага раёна.
Пасецкі сельскі Савет ў час Вялікай Айчыннай вайны.
|
Расказ вядзецца падчас экскурсіі
|
Даць даведачную інфармацыю аб населеных пунктах Пасецкага сельскага Савета (іх колькасць, колькасць двароў і насельніцтва, найбольш значныя аб’екты).
Інфармацыя пра вёску Шушараўка: мінулае і сучаснае.
Даць кароткую даведку аб стратах на Старадарожчыне ў гады Вялікай Айчыннай вайны, колькасці помнікаў і абеліскаў на тэрыторыі Старадарожскага раёна.
Даць кароткую даведку аб стратах на тэрыторыі Пасецкага сельскага Савета ў час Вялікай Айчыннай вайны, колькасці помнікаў і абеліскаў.
Колькасць і складанасць матэрыялу вар’іраваць адносна ўдзельнікаў.
|
в. Рубежы
|
Прыпынак ля мясцовых могілак
|
Брацкая магіла савецкіх воінаў
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да помніка
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Магіла партызан Санкевіча А.Я. і Санкевіча І.С. (помнік)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
в. Рубежы - Мемарыяльны комплекс у гонар воінаў 121-ай стралковай дывізіі
|
Без прыпынку
|
|
30
|
З гісторыі населенага пункта в.Рубежы. Легенда “Рубежы”.
Ідэя і гісторыя стварэння Мемарыяльнага комплексу
|
Расказ вядзецца пад час экскурсіі
|
Пры выездзе з в.Рубежы звярнуць увагу на указальнік дарогі на Мемарыяльны комплекс, які ўяўляе сабой помнік у выглядзе зоркі.
Расказаць пра вёску Рубежы. Зачытаць легенду “Рубежы”.
Даць кароткую інфармацыю аб гісторыі ўзнікнення Мемарыяльнага комплексу.
|
Мемарыяльны комплекс у гонар воінаў 121-ай стралковай дывізіі
|
Прыпынак
|
Штабная зямлянка, часавы са станкавым кулямётам “Максім”, лясны калодзеж з пітной вадой, гармата, скульптурная кампазіцыя жанчыны з падлеткам, абеліск
|
30
|
Апісанне аб’ектаў Мемарыяльнага комплексу
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да аб’ектаў комплексу
|
Расказаць пра дзейнасць воінаў дывізіі.
Гістарычныя падзеі распавядаць у храналагічным парадку.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы лакалізацыі, зрокавай рэканструкцыі, апісання, расказу.
Пажадана даць час для самастойнага агляду і фатаграфавання.
|
Мемарыяльны комплекс у гонар воінаў 121-й стралковай дывізіі – аг.Сінягова
|
Без прыпынку
|
|
20
|
З гісторыі населенага пункта в.Сінягова
|
Расказ вядзецца пад час экскурсіі
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыём расказу.
|
аг. Сінягова
|
Прыпынак ля мясцовых могілак
|
Брацкая магіла савецкіх воінаў (абеліск)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да помнікаў
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Брацкая магіла савецкіх воінаў (стэла)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Брацкая магіла партызан (абеліск, надмагільная пліта і мемарыяльныя дошкі на абеліску)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан (абеліск і надмагільныя пліты)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Звярнуць увагу на тое, што аб’ект з’яўляецца гісторыка-культурнай каштоўнасцю Рэспублікі Беларусь.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Магіла Петрушэні Івана Сцяпанавіча
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказа
|
Прыпынак
|
Помнік савецкім воінам і землякам (земляны курган)
|
10
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да помніка
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
аг. Сінягова- в. Гасціно
|
Без прыпынку
|
|
10
|
З гісторыі населенага пункта в. Гасціно. Мінулае і сучаснае.
|
Расказ вядзецца падчас экскурсіі
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыём расказу.
|
в. Гасціно
|
Прыпынак ля мясцовых могілак
|
Брацкая магіла савецкіх воінаў (абеліск)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да помнікаў
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Брацкая магіла партызан і ахвяр фашызму (абеліск і пліта)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Магіла Мікіты Шэшкі – Гасцінскага дзеда Талаша (помнік)
|
10
|
Расказ пра дзеда Талаша
|
Можна выбраць найбольш цікавыя звесткі з біяграфіі героя, выкарыстаць фотаздымкі.
Засяродзіць увагу на подзвігу дзеда Талаша.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
в. Гасціно – в. Рухава
|
Без прыпынку
|
|
25
|
З гісторыі населенага пункта в.Рухава. Мінулае і сучаснае
|
Расказ вядзецца пад час экскурсіі
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыём расказу.
|
в. Рухава
|
Прыпынак ля мясцовых могілак
|
Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан (абеліск)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да помнікаў
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Магіла камсамолкі Русаковіч Марыі (абеліск)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Засяродзіць увагу на подзвігу Русаковіч Марыі.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Магіла Русаковіча Аляксандра Данілавіча, воіна-інтэрнацыяналіста
|
5
|
Расказ аб Русаковічу А.Д.
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Засяродзіць увагу на подзвігу Русаковіча А.Д.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Прыпынак каля магазіна
|
Помнік у гонар 5-га партызанскага атрада імя С.М.Будзённага (помнік)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнік
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да помніка
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
в. Рухава – аг. Пасека
|
Без прыпынку
|
|
10
|
З гісторыі населенага пункта аг.Пасека. Мінулае і сучаснае
|
Расказ вядзецца падчас экскурсіі
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыём расказу.
|
аг. Пасека
|
Прыпынак ля будынка сельскага Савета
|
Мемарыяльная дошка на будынку Пасецкага сельскага Савета
|
5
|
Звесткі аб інфармацыі, змешчанай на дошцы
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да будынка
|
Рэкамендуецца прачытаць інфармацыю на дошцы.
Кароткая гістарычная даведка пра дзейнасць воінаў 100-ай партызанскай брыгады імя С.М.Кірава.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы паказу, расказу.
|
Прыпынак ля мясцовых могілак
|
Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан (абеліск)
|
5
|
Гістарычныя звесткі пра помнікі
|
Група выходзіць з аўтобуса, падыходзіць да помнікаў
|
Звярнуць увагу на тое, што аб’ект з’яўляецца гісторыка-культурнай каштоўнасцю Рэспублікі Беларусь.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Магіла Украінскага І.К., героя грамадзянскай вайны (помнік)
|
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Магіла Нікіціна-Лапіцкага Івана Дзям’янавіча, героя грамадзянскай вайны (стэла)
|
5
|
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы апісання, расказу.
|
Прыпынак ля Цэнтра вольнага часу і адпачынку
|
Школьны Музей баявой Славы
|
15
|
Аглядная экскурсія. Экскурсію праводзяць навучэнцы ўстановы адукацыі
|
Група выходзіць з аўтобуса, уваходзіць у будынак
|
Задача экскурсавода – падрыхтаваць групу да агляду экспазіцыі.
Рэкамендуецца выкарыстоўваць прыёмы экскурсійнай даведкі.
|
аг. Пасека – г. Старыя Дарогі
|
Без прыпынку
|
|
25
|
Заключнае слова аб гістарычнай ролі помнікаў Вялікай Айчыннай вайны ў выхаванні падрастаючага пакалення.
|
|
Падвесці вынікі экскурсіі, адказаць на пытанні группы, падзякаваць за ўвагу.
|
Фота 1. Брацкая магіла савецкіх воінаў, Магіла Санкевіча А.Я. і Санкевіча І.С., в. Рубежы
Фота 6. Магіла Мікіты Шэшкі – Сінягоўскага дзеда Талаша, аг. Гасціно
Фота 2. Мемарыяльны комплекс у гонар воінаў 121-ай стралковай дывізіі
Фота 7. Магіла камсамолкі Русаковіч Марыі, в. Рухава
Фота 3. Помнік савецкім воінам і землякам, аг. Сінягова
Фота 8. Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан, аг. Пасека
Фота 4. Брацкая магіла савецкіх воінаў, аг. Сінягова
Фота 9. Магіла Украінскага І.К., аг. Пасека
ЗМЕСТ ЭКСКУРСІЙНАГА МАРШРУТУ
“ЗОРНЫ ПАХОД ПА МЕСЦАХ БАЯВОЙ СЛАВЫ”
Дзень добры, паважаныя сябры! Вітаю вас і запрпшаю на экскурсію“Зорны паход па месцах баявой Славы” па тэрыторыі Пасецкага сельскага Савета. Наша экскурсія праходзіць па наступным маршруце: г. Старыя Дарогі – в. Рубежы – Мемарыяльны комплекс у гонар воінаў 121-ай стралковай дывізіі – аг. Сінягова – в. Гасціно – в. Рухава – аг. Пасека – г. Старыя Дарогі. Яго працягласць складае 66 кіламетраў. Працягласць экскурсіі па часе – 5 гадзін.
У склад Пасецкага сельскага Савета ўваходзіць 6 вёсак. Сельскі Савет па стану на 2 студзеня 2019 года налічвае 349 гаспадарак, пражывае тут 777 чалавек: 114 – непаўналетніх, 433 - працаздольных, 230 - састарэлых.
Мы наведаем 5 вёсак, акрамя самай маленькай вёскі Шушараўка, у якой на дадзены час пражывае толькі 1 састарэлы чалавек. Гэты населены пункт вядомы з 1897 года як урочышча Шушараўка Асавецкай воласці Бабруйскага павета пры паштовым тракце Слуцк – Бабруйск, які меў 15 жыхароў, 3 двары, дзягцярны завод. У гады Вялікай Айчыннай вайны вёска цалкам спалена фашыстамі, адноўлена пасля вайны.
Падрабязней пра астатнія вёскі Пасецкага сельскага Савета вы даведаецеся падчас экскурсіі.
Дадаткова можна выкарыстаць верш мясцовага паэта А.Усені “Насілкі”. У музеі Вялікай Айчыннай вайны ў Мінску ёсць насілкі, на якіх фашысты выносілі попел спаленых савецкіх людзей для ўгнаення зямлі.
Цішыня спружынай напятай
Па ўстрывожаных скронях біла.
Фотакарткі, зброя… І раптам
Ля сцяны я ўбачыў насілкі.
Так, насілкі. І подпіс гэты.
Я рукою да іх дакрануўся –
І рука анямела раптам,
Быццам хтось электрычным токам
Паласнуў па гарачых жылах.
Я адкінуў руку, падняўся,
І адразу прыйшла здагадка:
То ж агонь спапялёных сэрцаў!
А навокал кружылі цені,
Уставалі з насілак цені,
А за страшным калючым дротам
Іх скрыпучыя чуў я стогны!
Як крыві барвовыя згусткі,
На насілках – засохлы попел…
Бачыў я: на палях знямелых
Не жыты – прарасталі рукі…
А ў казарме забойцы елі
Чорны хлеб,
Чорны хлеб.
Звычайны…
На зубах хрупацелі вочы,
Прагны рот апякалі сэрцы…
Выбягаю – і да люстэрка:
Ну хаця б не ссівелі скроні!..
Вялікая Айчынная вайна прыйшла на старадарожскую зямлю на шосты дзень пасля яе пачатку. 28 чэрвеня 1941 года раён быў акупіраваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі, але яшчэ некалькі дзён тут працягваліся абарончыя баі савецкіх пяхотных часцей.
З першых дзён вайны на тэрыторыі раёна дзейнічала падполле.
У кастрычніку 1941 года быў створаны Старадарожскі раённы падпольны райкам камсамола (першы сакратар А.М. Тарасаў); у сакавіку 1943 года – падпольны райкам партыі (першы сакратар Г.І. Траскуноў). Дзейнічалі партызанскія брыгады, асобныя партызанскія атрады, выдавалася партызанская газета “За Савецкую Радзіму”.
За гады фашысцкай акупацыі былі расстрэлены, павешаны, спалены жывымі больш як 6000 старадаражан. На 1 студзеня 1945 года з 42140 чалавек даваеннага насельніцтва раёна засталося 35 741. На франтах Вялікай Айчыннай вайны, у партызанскіх атрадах змагалася каля 5 000 ураджэнцаў раёна. 28 чэрвеня 1944 года Старадарожскі раён быў вызвалены.
Старадарожскую зямлю вызвалілі воіны, родны дом якіх знаходзіўся далёка ад Беларусі. Адны назаўсёды засталіся тут у брацкіх магілах, другія працягвалі біць гітлераўцаў. Усе яны засталіся ў памяці жыхароў Старадарожчыны, якія па сённяшні дзень удзячны ім за воінскі подзвіг.
На тэрыторыі Старадарожскага раёна 95 помнікаў і абеліскаў, устаноўленых у памяць загінуўшых за Радзіму. Сотні жыхароў узнагароджаны ордэнамі і медалямі СССР.
У Вялікую Айчынную вайну 1941-1945 гадоў на тэрыторыі Пасецкага сельскага Савета ад рук нямецка-фашысцкіх захопнікаў загінула 136 мірных жыхароў, 34 партызаны, 5 падпольшчыкаў, 3 чалавекі на катаржных работах у Германіі, не вярнулася з фронту 207 чалавек. Тут знаходзіцца 17 помнікаў і абеліскаў, устаноўленых у памяць загінуўшых за Радзіму.
Зараз мы наведаем помнікі, якія знаходзяцца на мясцовых могілках вёскі Рубежы.
ВЁСКА РУБЕЖЫ ( прыпынак - мясцовыя могілкі)
- Брацкая магіла савецкіх воінаў – пахаваны 4 воіны, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Сярод пахаваных – воіны 9-й гвардзейскай кавалерыйскай дывізіі конна-механізаванай групы 1-га Беларускага фронту, што загінулі ў чэрвені 1944 года пры вызваленні раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Імёны іх невядомы. У 1959 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск, рэканструяваны ў 1979 годзе, устаноўлена стэла.
- Магіла Санкевіча Архіпа Якаўлевіча, камандзіра роты, і Санкевіча Івана Сцяпанавіча, партызана, - загінулі ў барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў 1943 годзе. Перазахаваныя на могілкі ў 1974 годзе. У гэтым жа годзе на магіле ўстаноўлены помнік.
Прашу звярнуць увагу на ўказальнік дарогі на Мемарыяльны комплекс. Ён ўяўляе сабой помнік у выглядзе зоркі з надпісам “До Мемориала в честь 121-ой стрелковой дивизии 7 км”. Працягваем шлях згодна дарожнага ўказальніка па лясной дарозе.
Падчас пераезду падаецца інфармацыя “З ГІСТОРЫІ НАСЕЛЕНАГА ПУНКТА В.РУБЕЖЫ. Мінулае і сучаснасць”
Населены пункт Рубежы – назва-тэрмін: пасяленне каля рубяжа, мяжы, засечкі – мяжы валодання. Вядома з XIX стагоддзя. У 2-й палове XIX стагоддзя вёска Бабруйскага павета. У гады Вялікай Айчыннай вайны вёска цалкам спалена, адноўлена пасля вайны.
Вёска Рубежы сёння - 26 гаспадарак, пражывае 42 чалавекі: 2 – непаўналетніх, 20 - працаздольных, 20 - састарэлых. У вёсцы ёсць крама (будынак), але не працуе.
У кнізе “Памяць” ёсць легенда пад назвай “Рубежы”, падрыхтаваная Анатолем Валахановічам, членам Саюза журналістаў Беларусі, адным са складальнікаў вышэй названай кнігі. Паслухайце легенду, калі ласка:
“Пра мінулыя гады і розныя ваенныя сутычкі з ворагамі расказвалі дзяды, а ім у свой час апавядалі іх дзяды і прадзеды. Тут, у гэтых мясцінах, і татары былі, і шведы,і палякі, і французы, і тут усіх іх і пабілі.
Тут, недалёка ад вёскі Рубежы, быў рубеж татар. Прыйшлі з Крыма і зваліся яны крымскія ці акерманскія татары і сталі супраць нашага войска.
А раней была такая завядзёнка: найперш спрабавалі свае сілы князі ці ваяры-асілкі, а за імі ўжо змагаліся войскі – ішлі сцяна на сцяну.
Выйшлі на чыстае поле крымскія татары і беларусы, біліся яны спачатку конныя, потым спешыліся, хто ж каго пераможа. Наступіў вечар. Ніхто нікога не перамог. Адпачыўшы, на другі дзень, зноў сышліся татары і беларусы ў бойцы. І зноў ніхто нікога не перамог.
Так і прастаялі войскі сем дзён, пакуль не знайшоўся такі дужы малады ваяр, які, злаўчыўшыся, схапіў татарына, падняў яго ў паветра і так бразнуў аб зямлю, што той нават і не заенчыў, так хутка сканаў.
А за маладым ваяром дружна і рашуча пайшло беларускае войска на татараў. І пабілі татараў многа, і паразганялі, і ў палон пабралі. Вось ад таго і вёска завецца Рубежы, што доўга на гэтым рубяжы войскі стаялі. Расказваюць, што ў наваколлі захавалася шмат курганоў і ляжаць у іх тыя, хто прыйшоў нашу зямлю заваяваць.”
Падчас пераезду падаецца гістарычная звестка аб гісторыі ўзнікнення Мемарыяльнага комплексу ў гонар воінаў 121-ай стралковай дывізіі.
У 1973 годзе вучні Сінягоўскай школы ў час правядзення ваенна-спартыўнай гульні “Зарница” знайшлі ў лесе ва ўрочышчы “Гасцінскі Брод” астанкі чалавека. Разам з астанкамі была знойдзена гільзу з запіскай. У 1941 годзе ў гільзы салдаты ўкладвалі паперкі з запісам свайго прозвішча і імя. Гільза заўсёды была пры салдаце. Паперка, знойдзеная школьнікамі, была такая спарахнелая ад дажджу і снегу, што запіс нельга было самастойна прачытаць. Паперка была накіравана ў Цэнтральны ваенны архіў горада Падольска. Прыйшоў адказ, што гільза належала воіну 121-ай стралковай дывізіі Андрэю Фамічу Сомаву, ураджэнцу Віцебскай вобласці. Такім чынам, школьнікі зацікавіліся гісторыяй 121-ай стралковай дывізіі. Яны арганізавалі перапіску з ваенным архівам, а пасля знайшлі ўдзельнікаў ваенных дзеянняў 121-й стралковай дывізіі з 6 па 12 жніўня 1941 года.
Паступова зарадзілася ідэя стварэння мемарыялу на месцы баёў. Па ініцыятыве камсамольскай арганізацыі, райсельгастэхнікі і калгаса “Камуніст” сталі збіраць сродкі на ўсталяванне памятнага знака і зямлянкі. Вялікую ролю сыграў былы старшыня калгаса Уладзімір Андрэевіч Петрушэня.
У 1975 годзе на месцы размяшчэння штаба 121-ай стралковай дывізіі быў устаноўлены трохгранны абеліск, які стаў сімвалам непакорнасці савецкіх салдат.
У 1978 годзе, напярэдадні 34-й гадавіны вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, адбылося ўрачыстае адкрыццё комплексу.
На месцы Мемарыяльнага комплексу ў гонар воінаў 121-ай стралковай дывізіі падаецца наступная інфармацыя:
У жніўні 1941 года ў час жорсткіх баёў з нямецка-фашысцкімі захопнікамі войскі 121-ай стралковай дывізіі трапілі ў акружэнне. 6 жніўня дывізія прарвалася цераз шашу Бабруйск-Слуцк і выйшла ў раён станцыі Вярхуціна, але сустрэлася тут з намнога большымі сіламі праціўніка і вымушана была адысці ў сінягоўскія лясы. На працягу 6 дзён савецкія воіны атакавалі ворага, наносячы яму значныя страты. 12 жніўня 1941 года выйшлі з акружэння.
У 1978 годзе на месцы базіравання штаба 121-ай стралковай дывізіі створаны Мемарыяльны комплекс. Комплекс уключае наступныя аб’екты: штабную зямлянку і часавога са станкавым кулямётам “Максім”, лясны калодзеж з пітной вадой, гармату. Ідэйна-мастацкім акцэнтам комплексу з’яўляецца скульптурная кампазіцыя: жанчына з падлеткам (скульптар Б.Дрозд, мастак-металіст А.Ф. Барута, медзь, выкалатка, вышыны 4 м і 2,6 м), якая сімвалізуе яднанне арміі і народа. Адкрывае Мемарыял устаноўленая побач з дарогай скульптурная група: жанчына асцярожна нясе збан з малаком, падлетак прыціскае да грудзей бохан хлеба. На абеліску і 2-х мемарыяльных знаках дошкі з надпісам пра падзеі, што адбыліся ў жніўні 1941 года.
Я прапаную вам час для самастойнага агляду комплексу і фатаграфавання.
Падчас пераезду з Мемарыяльнага комплексу да вясковых могілак вёскі Сінягова падаецца інфармацыя “З ГІСТОРЫІ НАСЕЛЕНАГА ПУНКТА В.СІНЯГОВА. Мінулае і сучаснасць.”
Вёска Сінягова – назва ўтворана ад асновы слоў “сінь”, “сінец” – выхады з зямлі закісаў жалеза на забалочаным лузе, а таксама зараснікі сінелы, сінюхі. Вядомая з XIX стагоддзя як вёска маёнтка Вярхуціна Бабруйскага павета, належала Вітгенштэйну. У гады Вялікай Айчыннай вайны вёска амаль цалкам спалена фашыстамі, адноўлена пасля вайны.
Аграгарадок Сінягова сёння - 115 гаспадарак, пражывае 299 чалавек, 68 – непаўналетніх, 167 - працаздольных, 64 - састарэлых. У вёсцы ёсць базавая школа (закрыта), клуб, у якім знаходзіцца бібліятэка, ФАП, лазня, дзіцячы сад, крама, царква “Крылья Веры”.
Мы прыбылі на мясцовыя могілкі аграгарадка Сінягова. Працягнем нашу экскурсію. Зараз будзем знаёміцца з помнікамі.
АГРАГАРАДОК СІНЯГОВА (мясцовыя могілкі)
1.Брацкая магіла савецкіх воінаў – пахаваны 20 воінаў 121-й стралковай дывізіі, якія загінулі 6-12 жніўня 1941 года ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Сярод пахаваных – А.С.Сомаў, астанкі якога былі перанесены з лесу ў 1976 годзе. У 1971 годзе ўстаноўлены помнік воінам; помнік А.Сомаву ўстаноўлены ў 1976 годзе пры перазахаванні.
- Брацкая магіла савецкіх воінаў – пахаваны 3 воіны 121-й стралковай дывізіі, якія загінулі ў жніўні 1941 года ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Імёны невядомы. У 1976 годзе на магіле ўстаноўлена стэла.
- Брацкая магіла партызан – пахаваны партызаны 100-й брыгады імя С.М.Кірава Пётр Пятровіч Петрушэня і Мікалай Мацвеевіч Санкевіч, якія загінулі 12.05.1944 года ў баі з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. У 1959 годзе ўстаноўлены абеліск. Рэканструяваны ў 1964 годзе, на магіле ўстаноўлена надмагільная пліта і мемарыяльныя дошкі на абеліску.
4.Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан – пахаваны 45 воінаў і партызан, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Сярод пахаваных – партызаны атрада “Народныя мсціўцы”, што загінулі ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў 1942 годзе. У 1964 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск і надмагільныя пліты з імёнамі загінуўшых. Дадзены аб’ект з’яўляецца гісторыка-культурнай каштоўнасцю Рэспублікі Беларусь.
- Магіла Петрушэні Івана Сцяпанавіча – партызан загінуў у 1943 годзе. У 1959 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск.
Працягваем экскурсію на заходняй ускраіне аграгарадка Сінягова ля землянога кургана.
Помнік савецкім воінам і землякам – на ўшанаванне 157 воінаў 121-й стралковай дывізіі і 142 землякоў, якія загінулі на франтах Вялікай Айчыннай вайны, у партызанскай барацьбе і мірных грамадзян, закатаваных нямецка-фашысцкімі захопнікамі, устаноўлены помнік (скульптар П. Белавусаў, архітэктар Я. Печкін), рэканструяваны ў 1990 годзе.
У цэнтры кампазіцыі на земляным кургане на высокім пастаменце ўстаноўлены скульптуры воіна, партызана і жанчыны (вышыня скульптурнай кампазіцыі 3,5 м, пастаменат – 2 м), фігуры павернуты спінамі адна да адной і нібы вырастаюць з адзінага маналіту. Рашучыя жэсты злучаных рук і суровыя выразы твараў адпавядаюць дынаміцы кампазіцыі. Вакол кургана пляцоўка, пры рэканструкцыі вымашчана брэгчай (біты мармур), блокі заменены на металічныя дошкі, на якіх у метале выліты прозвішчы загінуўшых і прозвішчы камандзіраў, камісараў партызанскіх атрадаў, што дзейнічалі на тэрыторыі калгаса (сучасныя межы), скульптура адзета ў медны ліст. Падыход да помніка ад дарогі – заасфальтаваны, прыступкі лесвіцы выкладзены мармуровай пліткай. Ля падножжа кургана – рытуальны агонь.
Мы рухаемся далей да вёскі Гасціно. Падчас руху паведамляецца інфармацыя “З ГІСТОРЫІ НАСЕЛЕНАГА ПУНКТА В. ГАСЦІНО. Мінулае і сучаснасць.”
Вёска Гасціно - назва, верагодна, указвае на гасціннасць жыхароў вёскі: гасцілы, гасцілаўцы. Вядомая з XIX стагоддзя. У 1870 годзе - вёска маёнтка Пасека Асавецкай воласці Бабруйскага павета, належала князю Л.П. Вітгенштэйну, 43 жыхары.
Вёска Гасціно зараз – 40 гаспадарак, пражывае 79 чалавек: 4 –непаўналетніх, 44 - працаздольных, 31 - старэй працаздольных. У вёсцы ёсць будынак клуба (не працуе), лазня, крама.
Мы пад’язджаем да мясцовых могілак вёскі Гасціно. Працягнем знаёміцца з помнікамі вайны.
ВЁСКА ГАСЦІНО (мясцовыя могілкі)
- Брацкая магіла партызан і ахвяр фашызму – пахаваны 10 партызан і мірных жыхароў, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Імёны невядомы. У 1946 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск. Рэканструяваны ў 1946 годзе, на магіле ўстаноўлена пліта з імёнамі загінуўшых.
- Брацкая магіла савецкіх воінаў – пахаваны 16 воінаў 121-й стралковай дывізіі, расстрэленых нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў жніўні 1941 года. Імёны невядомы. У 1959 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск, заменены ў 1964 годзе.
- Магіла Мікіты Шэшкі – Гасцінскага дзеда Талаша – партызан Мікіта Шэшка памёр у 1947 годзе ва ўзросце 85 гадоў. Помнік устаноўлены ў 1967 годзе.
Узбраенне партызан у значнай меры адбывалася з дапамогай мясцовага насельніцтва, якое збірала зброю і боепрыпасы. Партызанскім сувязным быў 82-гадовы ляснік Мікіта Міронавіч Шэшка, які збіраў і перадаваў партызанам зброю, каштоўныя звесткі. У пачатку 1943 года яму давялося сустрэцца з легендарным дзедам Талашом, героем аповесці Якуба Коласа “Дрыгва”, на прыёме ў Крамлі.
Дарога ляжыць да вёскі Рухава праз вёску Пасека. Падчас руху азнаёмімся з вамі з інфармацыяй “З ГІСТОРЫІ НАСЕЛЕНАГА ПУНКТА В.РУХАВА. Мінулае і сучаснае”.
Вёска Рухава – назва паходзіць ад слоў “рухча”, “рухшан”, “рухлян” – плывун, глыба ў выглядзе дробнага насычанага вільгаццю пяску каля ракі ці возера. Вядомая з XVI стагоддзя ў Бабруйскім павеце, у 3-й Глускай паліцэйскай акрузе Асавецкай воласці, 20 двароў. У гады Вялікай Айчыннай вайны вёска была амаль цалкам спалена.
Вёска Рухава сёння - 46 гаспадарак, пражывае 69 чалавек: 2 – непаўналетніх, 24 - працаздольных, 43 - састарэлых. У вёсцы ёсць, бібліятэка, крама.
Мы знаходзімся на вясковых могілках вёскі Рухава, дзе знаёмімся з трыма аб’ектамі.
ВЁСКА РУХАВА (мясцовыя могілкі):
- Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан – пахаваны 29 воінаў 121-й стралковай дывізіі, што загінулі ў 1941 годзе і 10 партызан 100-й брагады імя С.М.Кірава, што загінулі ў 1942-1943 гадах у баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Імёны 5 чалавек невядомы. У 1953 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск, рэканструяваны ў 1975 годзе.
- Магіла Русаковіча Аляксандра Данілавіча, воіна-інтэрнацыяналіста - нарадзіўся 16 ліпеня 1962 года ў вёсцы Рухава, у 1977 годзе скончыў Рухаўскую васьмігадовую школу і паступіў у Мар’інагорскі саўгас-тэхнікум. У 1981 годзе пасля заканчэння тэхнікума працаваў механікам ў калгасе “Пасека” Старадарожскага раёна. Восенню 1981 года прызваны ў Савецкую Армію і пасля адпаведнай падрыхтоўкі накіраваны ў Афганістан. Загінуў 2 кастрычніка 1982 года. На магіле ўсталяваны помнік - стэла з чорнага граніту.
Прапаную паслухаць наступную вытрымку з кнігі “Памяць”:
“Усе, хто ведаў Аляксандра, запомнілі яго як прынцыповага, добрасумленнага, чулага таварыша. Вось што пісаў аб ім у пісьме бацькам камандзір вайсковай часці, дзе служыў Аляксандр: “ Командование и личный состав нашей части выражают вам искреннее соболезнование в связи с гибелью Вашего сына Александра. На протяжении всей службы в нашей части Саша был дисциплинированным, исполнительным, чутким и отзывчивым товарищем. У него было много друзей в подразделении. Он пользовался уважением командиров за хорошее знание военной специальности, трудолюбие, ровный и спокойный характер. Мы тяжело переживаем эту преждевременную смерть Вашего сына и просим еше раз принять наши искренние соболезнования”.
- Магіла Русаковіч Марыі Ігнацьеўны – нарадзілася ў 1920 годзе, камсамолка, расстраляная нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў жніўні 1941 года за ўкрыццё афіцэра Чырвонай Арміі і ўдзел у антыфашысцкай барацьбе. У 1953 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск, заменены ў 1988 годзе.
Зараз пераедзем з мясцовых могілак да магазіна, дзе знаходзіцца наступны помнік.
Помнік у гонар 5-га партызанскага атрада імя С.М.Будзённага (за магазінам) – атрад арганізаваны 5 чэрвеня 1943 года на базе ініцыятыўнай групы (6 чал.), вылучанай брыгадай з жыхароў вёсак Рухава, Глядавічы, Крываносы Старадарожскага раёна. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі атрад налічваў 154 партызаны.
Мы рухаемся з вамі да аграгарадка Пасека. Падчас пераезду паслухайце, калі ласка, інфармацыю “З ГІСТОРЫІ НАСЕЛЕНАГА ПУНКТА АГ. ПАСЕКА. МІНУЛАЕ І СУЧАСНАЕ”.
Вёска Пасека – назва-тэрмін: пасека – тэрыторыя, дзе высеклі лес, ці месца, дзе пастаўлены вуллі з пчоламі. Вядомая з XVI стагоддзя. У 1582-1791 гадах – у складзе Слуцкага ўдзельнага княства. Далей належала Алелькавічам, Радзівілам, нямецкай прынцэсе Нойбургскай, Вітгенштэйнам.
Аграгарадок Пасека сёння - 121 гаспадарка, пражывае 287 чалавек: 38 – непаўналетніх, 178 - працаздольных, 71 - састарэлых. У вёсцы ёсць сярэдняя школа, Пасецкі цэнтр вольнага часу і адпачынку з бібліятэкай, ФАП, лазня, дзіцячы сад, комплексна-прыёмны пункт, крама, аднакупальны драўляны храм у гонар святых мучаніц Веры, Надзеі, Любові і іх маці Сафіі.
Прыпынімся каля будынка Пасецкага сельскага Савета, на якім размешчана Мемарыяльная дошка. Зачытаю вам тэкст на дошцы “В деревне Пасека в годы Великой Отечественной войны размещался партизанский отряд № 4 им. Чкалова партизанской бригады № 100 им. Кирова.
Командир отряда Алешин Г.В.
Комиссар Щитковец А.Я.”
4-ы атрад імя В.П.Чкалава арганізаваны 1 чэрвеня 1943 года на базе ініцыятыўнай групы, выдзеленай брыгадай, з жыхароў вёсак Пасека, Сінягова, Гасціно Старадарожскага раёна. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі атрад налічваў 67 партызан.
Пераезд да вясковых могілак
На мясцовых могілках аграгарадка Пасека мы наведаем наступныя аб’екты:
- Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан – пахаваны 89 воінаў 121-й стралковай дывізіі, што загінулі ў жніўні 1941 года і 5 партызан 100-й брыгады імя С.М.Кірава, што загінулі ў 1944 годзе ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Імёны невядомы. У 1959 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск, рэканструяваны ў 1975 годзе. Дадзены аб’ект з’яўляецца гісторыка-культурнай каштоўнасцю Рэспублікі Беларусь.
- Магіла Нікіціна-Лапіцкага Івана Дзям’янавіча – старшыня валаснога рэўкама І.Д. Нікіцін-Лапіцкі загінуў у барацьбе з польскімі акупантамі ў 1919 годзе. У 1975 годзе на магіле ўстаноўлена стэла.
- Магіла Украінскага Івана Канстанцінавіча – камандзір кавалерыйскага палка 1-й Кубанскай дывізіі загінуў 25 лістапада 1920 года ў баі з атрадамі Булак-Балаховіча. У 1975 годзе рэшткі перанесены з поля, дзе быў пахаваны, на могілкі. Устаноўлены помнік. У гонар Украінскага Івана Канстанцінавіча названа цэнтральная вуліца аграгарадка Пасека.
Пераезд да будынка Пасецкага цэнтра вольнага часу і адпачынку.
Далей мы наведаем школьны Музей баявой Славы, які знаходзіцца ў будынку Пасецкага цэнтра вольнага часу і адпачынку. Пад музей адведзены пакой плошчай 42 м2. Музей дзейнічае з 1984 года. Заснавальнікам яго быў былы дырэктар Пасецкай сярэдняй школы Каролька Валянцін Сцяпанавіч. Музей змяшчае больш за сто экспанатаў. Тэрыторыя Пасецкага сельскага Савета – край пачатку партызанскага руху, таму невыпадкова большасць матэрыялаў, экспанатаў прысвечаны Вялікай Айчыннай вайне, землякам-партызанам, франтавікам. Аглядную экскурсію па Музею баявой Славы для вас правядуць навучэнцы дзяржаўнай установы адукацыі “Вучэбна-педагагічны комплекс Пасецкі дзіцячы сад – сярэдняя школа”.
Падчас руху ў горад Старыя Дарогі:
Мы наведалі апошні аб’ект нашага экскурсійнага маршруту. Зараз вяртаемся ў горад Старыя Дарогі. Нельга не сказаць, што наведаныя намі аб’екты, помнікі, прысвечаныя Вялікай Айчыннай вайне, маюць вялікае значэнне ў выхаванні падрастаючага пакалення. Будзем спадзявацца, што нашы дзеці, унукі будуць ганарыцца гістарычным мінулым беларускага народа, шанаваць памяць аб былым.
Задавайце, калі ласка, свае пытанні.
Дзякую вам за ўвагу! Запрашаю наведаць іншыя экскурсіі па тэрыторыі Пасецкага сельскага Савета. Да новых сустрэч!